Қазақ тілі – қазақ халқының рухани жəне мəдени байлығының негізі. Тіл арқылы ұлттың тарихы, мəдениеті, дəстүрі жəне өмір салты сақталып, ұрпақтан-ұрпаққа беріледі. Қазақ тілінің дамуы мен қалыптасуында көптеген қайраткерлер маңызды рөл атқарды, олардың ішінде ерекше орын алатын тұлға – Ахмет Байтұрсынұлы. Ахмет Байтұрсынұлы қазақ тілінің реформаторы, ғалым, педагог жəне қоғам қайраткері ретінде қазақ халқының тарихында өшпес із қалдырды.
Ахмет Байтұрсынұлының өмірбаяны
Ахмет Байтұрсынұлы 1872 жылы Торғай облысында дүниеге келді. Ол жас кезінен бастап білімге құштар болды жəне қазақ халқының сауатын ашу, білімін көтеру мақсатын өзіне мақсат етті. Ахмет Байтұрсынұлының өмірі мен қызметі қазақ халқының ұлттық сана-сезімін оятуға, білім беру жүйесін реформалауға жəне қазақ тілін дамытуға арналды.
Ахмет Байтұрсынұлының тіл реформасы
Ахмет Байтұрсынұлының ең басты еңбектерінің бірі – қазақ тілінің реформасы. Ол қазақ əліпбиін араб графикасы негізінде реформалап, қазақ тілінің фонетикалық ерекшеліктерін ескеретін жаңа əліпби жасады. Бұл əліпби қазақ халқының сауатын ашуға, білімін көтеруге үлкен ықпал етті.
Қазақ тілінің грамматикасы: Ахмет Байтұрсынұлы қазақ тілінің грамматикасын қалыптастыруға зор үлес қосты. Ол қазақ тілінің морфологиясы, синтаксисі жəне фонетикасы бойынша көптеген ғылыми еңбектер жазды. Бұл еңбектер қазақ тілін жүйелі түрде оқытуға, оның грамматикалық ережелерін анықтауға мүмкіндік берді.
Əліппе: Ахмет Байтұрсынұлының «Əліппе» оқулығы қазақ халқының сауатын ашу мақсатында жазылған алғашқы оқулықтардың бірі болды. Бұл оқулық қазақ тілінің дыбыстық жүйесін, əріптерді үйретуге арналған жəне көптеген жылдар бойы мектептерде пайдаланылды.
Ахмет Байтұрсынұлының педагогикалық қызметі
Ахмет Байтұрсынұлының педагогикалық қызметі қазақ халқының білім деңгейін көтеруге бағытталды. Ол көптеген мектептерде мұғалім болып жұмыс істеп, оқушыларға қазақ тілін, əдебиетін, тарихын үйретті. Сонымен қатар, ол педагогикалық əдістемелерді дамытуға үлкен үлес қосты.
Ұлттық мектептер: Ахмет Байтұрсынұлы ұлттық мектептердің ашылуына жəне олардың дамуына үлкен ықпал етті. Ол мұғалімдерге арналған оқулықтар, əдістемелік нұсқаулықтар жазып, ұлттық білім беру жүйесін қалыптастыруға атсалысты.
Педагогикалық еңбектері: Ахмет Байтұрсынұлының педагогикалық еңбектері қазақ халқының білім деңгейін көтеруге, олардың ұлттық сана-сезімін оятуға бағытталды. Ол өз еңбектерінде ұлттық құндылықтарды насихаттап, жастарды отан сүйгіштікке тəрбиелеуге мəн берді.
Ахмет Байтұрсынұлының қоғамдық қызметі
Ахмет Байтұрсынұлының қоғамдық қызметі де айрықша назар аударуға тұрарлық. Ол Алаш қозғалысының белсенді мүшесі болып, қазақ халқының ұлттық мүддесін қорғау жолында күресті. Ахмет Байтұрсынұлының саяси қызметі қазақ халқының құқықтары мен бостандықтарын қорғауға бағытталды.
Алаш партиясы: Ахмет Байтұрсынұлы Алаш партиясының мүшесі болып, оның саяси бағдарламаларын жүзеге асыруға белсене атсалысты. Алаш партиясының мақсаты қазақ халқының ұлттық автономиясын алу, олардың құқықтарын қорғау болды.
Қазақ газетінің редакторы: Ахмет Байтұрсынұлы «Қазақ» газетінің редакторы болып, осы газет арқылы қазақ халқының мəселелерін көтеріп, олардың шешімін табуға ықпал етті. «Қазақ» газеті ұлттық сана-сезімді оятуға, халықты білімге, мəдениетке, ғылымға үндеуге бағытталған.
Ахмет Байтұрсынұлының мұрасы
Ахмет Байтұрсынұлының еңбектері мен идеялары бүгінгі күні де өзекті болып табылады. Оның тіл реформасы, педагогикалық жəне қоғамдық қызметі қазақ халқының ұлттық санасын оятуға, білім беру жүйесін дамытуға зор үлес қосты. Ахмет Bайтұрсынұлының мұрасы арқылы біз өз тарихымызды, мəдениетімізді, рухани құндылықтарымызды сақтап, оны болашақ ұрпаққа жеткіземіз.
Ахмет Байтұрсынұлы атындағы институттар: Қазақстанда Ахмет Байтұрсынұлының атындағы ғылыми-зерттеу институттары, мектептер, көшелер бар. Бұл мекемелер оның еңбектерін зерттеп, оның мұрасын насихаттайды.
Байтұрсынұлының еңбектері: Ахмет Байтұрсынұлының еңбектері қазіргі қазақ тілі мен əдебиеті пəндерінің негізін құрайды. Оның əдістемелік жəне ғылыми еңбектері бүгінгі күнде де білім беру жүйесінде кеңінен қолданылады.Қазақ тілі жəне Ахмет Байтұрсынұлының еңбектері – қазақ халқының мəдени жəне рухани байлығының негізі. Ахмет Байтұрсынұлының тіл реформасы, педагогикалық жəне қоғамдық қызметі қазақ халқының ұлттық санасын оятуға, олардың білім деңгейін көтеруге зор үлес қосты. Оның мұрасы бүгінгі күнде де өзекті болып, болашақ ұрпаққа жол көрсетуші болып табылады. Ахмет Байтұрсынұлының еңбектерін зерттеу, оны насихаттау – біздің ортақ міндетіміз.
Әліпбек Элмира,
Сауран аудандық тілдерді оқыту орталығының қазақ тілі оқытушысы
