Мемлекеттік басқару қазіргі қоғам қызметінің құрамдас бөлігі болып табылады. Әлеуметтану тұрғысынан мемлекеттік басқару – бұл күрделі процесс, оның шеңберінде мемлекеттік құрылымдар мен әртүрлі әлеуметтік топтардың өзара әрекеті жүзеге асады. Бұл өзара әрекеттесуді түсіну бізге билік пен бақылаудың әлеуметтік процестерге қалай әсер ететінін және әлеуметтік факторлардың мемлекеттік саясатты қалай қалыптастыратынын тереңірек түсінуге мүмкіндік береді.
Социологиялық талдаудағы мемлекеттік басқарудың негізгі аспектілерінің бірі – билік қатынастарын зерттеу. Қазіргі мемлекетте билік – атқарушы, заң шығарушы және сот органдары, жергілікті өзін-өзі басқару органдары сияқты әртүрлі институттар арасында бөлінеді. Әлеуметтанушылар бұл институттардың әлеуметтік нормалар мен ережелерді қалай қалыптастыратынын және қолдайтынын, сондай-ақ олардың әлеуметтік ортадағы өзгерістерге қалай жауап беретінін зерттейді. Билік қатынастары шешім қабылдауға және қоғамдық тәртіпті ұйымдастыруға әсер етеді және бұл қатынастарды түсіну саяси элиталардан бастап маргиналды топтарға дейінгі әртүрлі әлеуметтік топтардың мемлекетпен өзара әрекеттесуін және саясатқа қалай әсер ететінін анықтауға көмектеседі.
Социологиялық талдаудың тағы бір маңызды аспектісі – әлеуметтік капитал түсінігі. Әлеуметтік капиталға әлеуметтік желілер, сенім және өзара ынтымақтастыққа ықпал ететін нормалар кіреді. Мемлекеттік басқару контекстінде әлеуметтік капитал тиімді және заңды институттарды қалыптастыру үшін өте маңызды. Әлеуметтік капиталдың жоғары деңгейі азаматтар мен мемлекеттік құрылымдар арасындағы жақсы қарым-қатынасқа ықпал етеді, басқарудың тиімділігін арттырады және билікке деген қоғамдық сенімді нығайтады. Әлеуметтік капиталы дамыған қоғамдарда мемлекеттер келісімге оңай қол жеткізе алады және азаматтармен ынтымақтастық орната алады.
Сонымен қатар, мемлекеттік басқарудың социологиялық тәсілі – қоғамдық пікірді және саяси әлеуметтенуді зерттеуді қамтиды. Қоғамдық пікір көптеген факторлардың, соның ішінде мәдениеттің, білімнің, БАҚ-тың және азаматтардың жеке тәжірибесінің әсерінен қалыптасады. Саяси әлеуметтену – азаматтардың саяси және әлеуметтік нормалар мен құндылықтарды игеру процесі, бұл олардың билік пен мемлекеттік институттарға қатынасын анықтайды. Қоғамдық пікір мен саяси әлеуметтену туралы білім мемлекеттік органдарға өз саясатын халықтың қажеттіліктері мен үміттеріне жақсырақ бейімдеуге, басқарудың тиімді стратегияларын құруға мүмкіндік береді.
Сондай-ақ, әлеуметтік құрылымдар мен топтардың мемлекеттік басқаруға қалай әсер ететінін атап өткен жөн. Әлеуметтік теңсіздікті зерттеу, яғни халықтың әртүрлі топтары арасында ресурстар мен мүмкіндіктерді бөлу саяси шешімдер мен әлеуметтік әділеттілікке қалай әсер ететінін түсінуге жол ашады. Осы аспектілерді түсіну арқылы әлеуметтік теңсіздікті төмендетуге және халықтың барлық топтарының өмір сүру сапасын жақсартуға бағытталған стратегияларды әзірлеуге болады.
Қорытындылай келе, мемлекеттік басқарудың әлеуметтанулық көзқарасы мемлекеттік институттар мен қоғам арасындағы өзара әрекеттесуді терең түсінуді ұсынады. Билік қатынастарын, әлеуметтік капиталды, қоғамдық пікірді және саяси әлеуметтенуді талдау басқарудың тиімділігі мен әлеуметтік жүйелердің тұрақтылығына әсер ететін негізгі факторларды анықтауға мүмкіндік береді. Бұл тәсіл әлеуметтік ортадағы қиындықтар мен өзгерістерге тиімді жауап бере алатын неғұрлым бейімделгіш және инклюзивті мемлекеттік құрылымдарды құруға ықпал етеді, бұл өз кезегінде азаматтардың өмір сүру сапасы мен қоғамның тұрақтылығын арттыруға көмектеседі.
А.Өмірбек,
Түркістан облысы дін істері басқармасы
«Дін мәселелерін зерттеу орталығы» КММ
социолог маман
