Қазіргі заманда цифрлық технологиялар мен интернеттің кеңінен қолданылуы әлемдік қауымдастыққа үлкен мүмкіндіктермен қатар, жаңа қауіптерді де әкелді. Соның бірі – кибертерроризм. Бұл құбылыс жаһандық масштабта қауіпсіздік мәселелерін күшейтіп, елдердің ұлттық қауіпсіздігіне және жеке тұлғалардың ақпараттық қауіпсіздігіне қатер төндіреді. Кибертерроризм дәстүрлі терроризмнің жаңа түрі болып табылады, онда шабуылдар цифрлық кеңістікте, ақпараттық жүйелерге қарсы жүзеге асырылады. Бұл мақалада кибертерроризмнің анықтамасы, оның түрлері, қаупі және онымен күресу жолдары талқыланады.
- Кибертерроризмнің анықтамасы және ерекшеліктері
Кибертерроризм ұғымы ХХ ғасырдың аяғында пайда болып, кеңінен қолданылып келе жатыр. Бұл термин әртүрлі анықтамаларға ие болғанымен, оның негізгі мәні ақпараттық және коммуникациялық технологияларды (АКТ) қолдану арқылы зорлық-зомбылық, қорқыныш немесе экономикалық шығын келтіру мақсатында жасалатын шабуылдарға байланысты.
Кибертерроризмнің негізгі ерекшеліктері:
- Цифрлық кеңістіктегі шабуылдар: Кибертерроризм интернет пен ақпараттық желілер арқылы жүзеге асады. Шабуылдар көбінесе мемлекеттердің маңызды инфрақұрылымдарына (энергетика, көлік, банк жүйелері) бағытталады.
- Қолданылатын құралдар: Киберқұралдар ретінде компьютерлік вирустар, трояндар, зиянды бағдарламалар, фишинг, DDoS шабуылдар және т.б. қолданылады.
- Мақсат: Кибертеррористердің негізгі мақсаты – белгілі бір саяси, экономикалық немесе идеологиялық мақсаттарға жету үшін қорқыныш тудыру, қоғамды дүрліктіру, елдің инфрақұрылымына зиян келтіру.
Кибертерроризм дәстүрлі терроризмнен ерекшеленеді, себебі ол физикалық зорлық-зомбылықты емес, ақпараттық шабуылдарды қолданады. Сонымен қатар, кибертерроризм ауқымды болып табылады, себебі интернеттің шекаралары жоқ, және кез келген елдің ақпараттық инфрақұрылымына шабуыл жасауға мүмкіндік береді.
- Кибертерроризмнің түрлері және қаупі
2.1. Кибершабуылдардың түрлері
Кибертерроризмнің көптеген түрлері бар, олардың ең танымалдары мыналар:
- DDoS шабуылдар (Distributed Denial of Service): Бұл шабуылдар жүйелерге немесе желілерге шамадан тыс жүктеме түсіру арқылы олардың қызметін тоқтатуды мақсат етеді. Мысалы, банктік жүйелер немесе мемлекеттік сайттар осындай шабуылдардың нысаны болуы мүмкін.
- Вирустық шабуылдар: Компьютерлік вирустар маңызды ақпараттық жүйелерді бұзу, деректерді жою немесе өзгерту үшін қолданылады.
- Фишинг: Бұл әдіс арқылы террористер адамдардан немесе ұйымдардан құпия ақпараттарды (логиндер, парольдер) алдап алады, сол арқылы оларды шабуылға ұшыратады.
- Зиянды бағдарламалар: Террористер компьютерлер мен серверлерге зиянды бағдарламалар орнатып, оларды бақылау немесе ақпаратты ұрлау үшін пайдаланады.
2.2. Қауіптері
Кибертерроризмнің қауіптілігі зор, себебі ол:
- Инфрақұрылымға қатер төндіреді: Маңызды салалар, оның ішінде энергетика, көлік, қаржы және байланыс жүйелері кибертеррористердің негізгі нысандарына айналуы мүмкін.
- Экономикалық шығындар: Кибершабуылдар нәтижесінде мемлекеттер мен бизнес құрылымдарына орасан зор қаржылық шығын келтіріледі. Жүйелердің жұмыс істеуін тоқтату және деректерді қалпына келтіру үлкен қаржыны талап етеді.
- Әлеуметтік тұрақсыздық: Кибершабуылдар халық арасында қорқыныш пен үрей тудырып, әлеуметтік тұрақсыздыққа әкелуі мүмкін. Мысалы, DDoS шабуылдары арқылы мемлекеттердің ақпараттық кеңістігін бұзу халық арасында жалған ақпарат таратумен қатар жүруі ықтимал.
- Жеке ақпараттардың ұрлануы: Кибертерроризм жеке тұлғалардың ақпараттарын ұрлаумен де қауіпті. Бұл шабуылдар жеке тұлғалардың қаржылық жағдайына зиян келтіреді, сондай-ақ, кибершабуылшылар оларды бопсалау арқылы өз мақсаттарына жетуі мүмкін.
- Кибертерроризмге қарсы күресу жолдары
Кибертерроризмге қарсы тұру үшін мемлекеттер мен ұйымдар бірқатар шаралар қолдануы қажет:
3.1. Заңнаманы жетілдіру
Киберқауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін мемлекеттер арнайы заңдар қабылдап, кибершабуылдарға қарсы қатаң жазалау шараларын қарастыруы қажет. Көптеген елдерде киберқылмыстарға қатысты заңдар бар, бірақ кибертерроризмге қарсы күресті нығайту үшін оларды жетілдіру керек.
3.2. Ақпараттық қауіпсіздік жүйелерін нығайту
Ақпараттық инфрақұрылымдарды қорғау үшін жоғары деңгейдегі қауіпсіздік жүйелерін енгізу қажет. Мемлекеттік және жеке сектор ұйымдары заманауи киберқауіпсіздік технологияларын қолданып, үнемі жаңартып отыруы керек. Бұған криптография, кибершабуылдарды анықтау жүйелері, резервтік жүйелер кіреді.
3.3. Халықаралық ынтымақтастық
Кибертерроризмнің халықаралық сипаты бар болғандықтан, оған қарсы күрес те жаһандық деңгейде жүруі тиіс. Халықаралық ұйымдар (мысалы, Интерпол, БҰҰ) және мемлекеттер өзара ақпарат алмасу, кибершабуылдардың алдын алу, зерттеу жүргізу және оларды жою бойынша бірлесіп әрекет етуі қажет.
3.4. Киберқауіпсіздік білімін арттыру
Жеке тұлғалар мен ұйымдар киберқауіпсіздік мәселелерінен хабардар болуы керек. Бұл үшін арнайы тренингтер, білім беру бағдарламалары, сонымен қатар бұқаралық ақпарат құралдарында ақпараттандыру шаралары өткізілуі қажет. Әсіресе, мемлекеттік және стратегиялық маңызы бар ұйымдардың қызметкерлері киберқауіпсіздік талаптарын қатаң сақтауы керек.
Қорытынды
Кибертерроризм – қазіргі заманның күрделі және қауіпті құбылысы. Ол ақпараттық технологиялардың қарқынды дамуы нәтижесінде пайда болып, қоғам мен мемлекеттерге зор қауіп төндіруде. Кибертеррористердің шабуылдары маңызды инфрақұрылымдарға зиян келтіріп, экономикалық шығындарға, әлеуметтік тұрақсыздыққа және жеке тұлғалардың жеке ақпараттарының ұрлануына әкелуі мүмкін. Сондықтан кибертерроризмге қарсы тиімді күрес жүргізу үшін мемлекеттер, ұйымдар және жеке тұлғалар заманауи қауіпсіздік жүйелерін қолдану, заңнаманы жетілдіру және халықаралық ынтымақтастықты күшейту шараларын қабылдауы қажет.
Ж.Жорабек,
Түркістан облысы дін істері басқармасының
«Дін мәселелерін зерттеу орталығы» КММ-нің
«Қоғамдағы дін қатынастарын зерттеу»
бөлімінің басшысы
