Абай Құнанбаев қазақ әдебиетінің ұлы тұлғасы, ойшыл және ағартушы ретінде танымал. Оның шығармашылығы мен идеялары ұлттық мәдениеттің, рухани дүниенің дамуына үлкен ықпал еткен. Абайдың «Адам бол – мал тап» деген даналығы адамның рухани жетілуі мен еңбекпен айналысуының маңыздылығын көрсетеді.
- Адам болудың мәні
Абайдың «Адам бол» деген тұжырымы адамгершілік, моральдық жетілу мен рухани дамуға шақырады. Адам болу дегеніміз – өзін-өзі танып, тұлғалық қасиеттерін дамыту. Абайдың философиясында адамның ішкі әлемі мен сыртқы әрекеттері тығыз байланыста. Адамгершілік қасиеттерді меңгеру – бұл қоғамда адал, әділ, мейірімді және білімді болуға деген ұмтылыс. Абайдың шығармаларында адамның жеке басының дамуы, сондай-ақ қоғамдық өмірдегі орны мен жауапкершілігі туралы терең ойлар бар.
Абайдың айтуынша, адам өзінің моральдық қасиеттерін дамыта отырып, қоғамның пайдасына қызмет етуі тиіс. Рухани дамудың басты элементтері – білім, тәрбие, тәжірибе. Адам болудың осы аспектілері жастарға және жаңа ұрпаққа үлгі болуы керек. Абайдың «Адам бол» идеясы қоғамның мәдениеті мен руханиятын көтерудің негізі болып табылады.
- Мал табудың маңызы
Абайдың «Мал тап» деген сөздері материалдық байлыққа ұмтылуды ғана білдірмейді. Ол еңбек пен адал жұмыс жасаудың мәнін көрсетеді. Адамның еңбектенуі, өз күш-жігерін жұмсауы – оның қоғамдағы орны мен қадір-қасиетін арттырады. Абай «еңбек етсең ерінбей, тояды қарның тіленбей» деп, еңбектің жемісін алу үшін адамға табандылық пен адалдық қажет екенін айтады.
Материалдық байлықтың өзі еңбек арқылы келеді. Абайдың пікірінше, еңбек адамның рухани дамуы мен өзін-өзі тануында маңызды рөл атқарады. Еңбек тек физикалық күш жұмсаумен шектелмейді; ол адамның жан дүниесінің, ой-санасының дамуына да ықпал етеді. Бүгінде, нарықтық қоғамда, еңбек адамның өзін-өзі бағалауын арттырады, қоғамда лайықты орын алуына мүмкіндік береді.
- Адамгершілік пен еңбек
Абайдың «Адам бол – мал тап» ұстанымы еңбек пен адамгершіліктің арасында тығыз байланыс бар екенін көрсетеді. Адам еңбек етсе, ол өзінің моральдық қасиеттерін дамытуға мүмкіндік алады. Абайдың айтуынша, еңбек – адамды тәрбиелеп, оны жақсылыққа жетелейді. Жұмыс істейтін адам өз қоғамына, отбасы мен дос-жарандарына пайдалы болады. Адамгершілік қасиеттерді қалыптастыруда еңбек – маңызды фактор.
Көптеген зерттеулер еңбек адамның психологиялық жағдайына, әлеуметтік статусына және қоғамдағы орнын анықтауға ықпал ететінін көрсетеді. Абайдың «Адам бол» идеясы қазіргі қоғамда да өзекті болып қала береді, себебі еңбек арқылы ғана адам өз мүмкіндіктерін аша алады. Бұл идея жастарды адал еңбекке, еңбекқорлыққа және қоғамға қызмет етуге шақырады.
- Қазіргі қоғамдағы өзектілік
Абайдың «Адам бол – мал тап» ұстанымы бүгінгі күннің талабына да сәйкес келеді. Заманауи қоғамда еңбек, білім мен адамгершілік құндылықтары маңызды рөл атқарады. Адамның рухани дамуы мен материалдық әл-ауқаты бір-бірімен байланысты. Абайдың ілімі жастарды, қоғамды жауапкершілікке, еңбекке, білімге шақырады.
Қазіргі әлемде жастардың материалдық құндылықтарға ғана назар аударуы жиі кездеседі. Абайдың даналығы олардың назарын адамгершілікке, білімге, еңбекке аударуға ықпал етуі тиіс. Еңбек арқылы адам тек өз қажеттіліктерін қамтамасыз етпейді, сонымен қатар қоғамға да қызмет етеді. Сондықтан, Абайдың «Адам бол – мал тап» ұстанымы бүгінгі таңда да өзектілігін жоғалтқан жоқ.
- Қорытынды
Абайдың «Адам бол – мал тап» деген даналығы терең мағынаға ие. Адамның рухани және материалдық дамуы арасындағы байланыс оның еңбегімен, адамгершілік қасиеттерімен анықталады. Абайдың идеясын ұстана отырып, біз адамгершілікке, адал еңбекке, білімге мән беруіміз керек. Абайдың философиясы қазіргі жастар мен қоғам үшін пайдалы әрі қажетті құндылықтарды насихаттайды. «Адам бол – мал тап» ұстанымы адамды адал, еңбекқор, әрі жауапкершілікті болуға шақырады.
Ұ.Перден,
Түркістан облысының дін істері басқармасының
«Дін мәселелерін зерттеу орталығы» КММ-нің бөлім маманы
