Интернет-алаяқтар кейде банктердің немесе мемлекеттік мекемелердің атын пайдалану арқылы адамдарды құрбан етеді. Олар тұрғындарға банк қызметкері сияқты қоңырау шалып, олардың онлайн-банкинг шотының ақпаратына қол жеткізе алады, содан кейін олардың несие картасын немесе банк шоттарын тікелей пайдалана алады. Кейде олар полиция немесе прокуратура сияқты мемлекеттік органдардың атын жамылып телефон соғып, тікелей ақша талап етеді.
Интернеттегі алаяқтықта ең көп қолданылатын құралдардың бірі — төлем бағдарламасы. Бұл бағдарламалық жасақтаманың көмегімен деректер алынады, содан кейін деректерді қайтару үшін әртүрлі сұраулар жасалады. Басқа зиянды бағдарламалық құралдың көмегімен құрылғыларды ұрлауға және өшіруге немесе құрылғылардағы жеке деректерді ұрлауға болады. Зиянды бағдарламалық құралдың көмегімен жеке немесе корпоративтік деректер сақталатын қауіпсіз аумақтар еніп кетеді. Содан кейін деректер ұрланады және ақшаға айырбас ретінде сенімсіз адамдармен бөлісуге болады.
Несие картасымен алаяқтық — Интернеттегі алаяқтықтың ең көп қолданылатын әдістерінің бірі. Сондықтан соңғы жылдары көптеген адамдар пайдаланатын онлайн сауда сайттарының сенімді болуы өте маңызды. Өйткені несие картасының ақпаратын онлайн-сатып алудың төлем сатысында көшіруге болады. Содан кейін бұл ақпарат үлкен сатып алулар жасау немесе ақшаны алу үшін пайдаланылады. Интернет алаяқтары — Жеке деректерге сыйлық немесе сыйлық ұтып алғаныңыз туралы жағымды хабарламалар бар электрондық пошта немесе SMS жіберу арқылы қол жеткізеді. Жүлделер немесе сыйлықтар ұтып алу үшін адамдар алаяқтардың тұзағына түсуі мүмкін. Кейде әлеуметтік желідегі аккаунттарды ұрлау арқылы сіз білетін алаяқтар сізден ақша талап етуі мүмкін. Кейбір алаяқтар алдымен ақша немесе түрлі сыйлықтар жіберу арқылы сізді сендіреді, содан кейін олар сұраған ақпаратты теріс пайдаланады. Қауіпсіз транзакциялар жасау және осы алаяқтықтың барлық түрлері тудыруы мүмкін көптеген жағымсыз жағдайлардан өзіңізді қорғау үшін әртүрлі сақтық шараларын қолдануға болады.
Онлайн-бизнес дамыған сайын, интернет-алаяқтық оқиғаларының саны мен түрлері де артуда. Түркістан облысында интернет-алаяқтық қылмыстары өткен жылмен салыстырғанда 2,5 есеге артқан. Өңірде онлайн сауда, онлайн несие рәсімдеу дерегі жиілеген. Жүргізілген саралау барысында алаяқтық қылмыстарының басым бөлігі, халық көп шоғырланған аймақтарда орын алғандығы анықталып отыр.
Алаяқтықтың тағы бір түрі – ол қаржы пирамидасы. Полиция қызметінің мәліметінше, қаржылық пирамиданың кеңінен таралуы және оның қызметіне халықтың жаппай қызығушылық таныту келесі факторларға байланысты:
- Жұмыссыздық және табыс деңгейінің төмендігі;
- Салымшылардың қаржылық және заңгерлік сауатсыздығы;
- Уәкілетті органдардың тарапынан қажетті және жеткілікті деңгейде алдын алу шараларының жоқтығы;
Өткен жылдан бері облыс бойынша қаржылық пирамидасына қатысты 5 қылмыстық іс тіркелген. Бір ғана «Индиго-24» қаржы пирамидасына 2500-ден астам тұрғын алданған. Жарты жылдан астам уақыт тергелген қылмыстық іс бойынша 26 адам күдікті деп танылып, 1 адамға халықаралық іздеу жарияланды. Оларға келген материалдық шығын 2,5 млрд. теңгеге жуық.
Түркістан облысындағы барша тұрғындар Қазақстан Ұлттық Банкі жария еткен жаңа алаяқтық схема туралы ескертуге мән бергені жөн. Онда Қазақстан Ұлттық Банкі инвестиция саласына қатысы бар алаяқтық схемалар пайда болғанын ескертеді.
«Қаскөйлер түрлі сайттар мен мобильді қосымшаларды қолдан жасап, Ұлттық Банктің ресми интернет-ресурсының интерфейсін көшіріп жүр. Сондай-ақ лауазымды тұлғалардың суретін пайдаланып, салынған ақшаның қайтарылатынын немесе инвестиция арқылы жоғары табысқа кенелуге болатынын айтып уәде береді. Сонымен қатар, азаматтарды көптеп тарту үшін алаяқтар өздерінің жалған сайттары мен мобильді қосымшаларын әлеуметтік желілер мен YouTube арқылы жарнамалайды. Ұлттық Банк қазақстандықтарды барынша сақ болуға шақырады. Әртүрлі әлеуметтік платформалардағы жарнамалық хабарламаларға өтер кезде, сондай-ақ өзін Ұлттық Банктің өкілі немесе құқық қорғау органының қызметкерімін деп таныстарған адамдардан телефон арқылы күмәнді қоңырау немесе электрондық хаттар алған кезде абай болған жөн. Бұдан бөлек, Қазақстан Ұлттық Банкі жеке тұлғаларға қызмет көрсетпейтінін және телефон, электрондық пошта немесе өзге де коммуникация құралдары арқылы жеке мәліметтерді сұратпайтынын еске саламыз» делінген хабарламада.
Сондай-ақ жоғарыда айтылғандарды ескере отырып, Ұлттық Банк қаражатты қайтарып беру туралы ақпаратты ұсынушы сайттарда алаяқтық әрекеттің айқын белгілері бар екенін қаперге алудың да маңызын атап өтеді.
Өйткені: «Ұлттық Банк жеке тұлғалардың шоттарына қызмет көрсетпейді, жеке тұлғалармен ақшалай есеп айырысулар мен мәмілелер жүргізбейді; Қазақстан Республикасы азаматтарының активтерін инвестициялық басқаруға арналған өзекті лицензиялары бар ұйымдардың тізбесі Қазақстан Республикасы Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігінің ресми сайтында жарияланған. Сонымен қатар, Ұлттық Банк мобильді қосымшаларды орнатпауға, дербес деректерді жария етпеуге, ұялы телефонға қашықтан қол жеткізуге мүмкіндік бермеуге және телефонмен әңгіме барысында бейтаныс адамның нұсқауымен қандай да бір қаражатты өзге бір үшінші тұлғаның шотына аудармауға үндейді».
Ақиқаты қарапайым халық қандайда бір осындай оқиғаға бетпе-бет келсе немесе танысыңыз осындай қаскөйлердің арбауына тап болса, алаяқтық фактісі бойынша іс қозғау үшін құқық қорғау органына жүгінген дұрыс.