Әлеуметтік медиа құндылықтар мен институттарға айтарлықтай әсер ете отырып, қазіргі қоғамды қалыптастыруда шешуші рөл атқарады. Бұл платформалар құрылған сәттен бастап әртүрлі әлеуметтік құрылымдар мен нормаларға терең әсер ете отырып, қарым-қатынас жасау, ақпаратты тұтыну және шындықты қабылдау тәсілін өзгерте бастады.
Әлеуметтік медиа әсерінің ең маңызды аспектілерінің бірі – қоғамдық құндылықтардың өзгеруі. Жаһандану және цифрлық технология дәуірінде әлеуметтік медиа әртүрлі идеялар мен мәдени тәжірибелердің таралуына ықпал етеді. Бұл дәстүрлі шекаралардың жойылуына және жаңа әлеуметтік нормалардың қалыптасуына әкеледі. Мысалы, бұрын үстемдік еткен әлеуметтік және мәдени нормалар қазір көбінесе либералды және инклюзивті тәсілдерге жол беріп жатыр. Әлеуметтік желілер қоғамның күтулері мен талаптарында көрініс табатын өзін-өзі жүзеге асырудың және жеке бостандықтардың маңыздылығын арттыруға жол ашады.
Отбасы, білім және жұмыс сияқты әлеуметтік институттар контекстінде әлеуметтік медианың әсері де айтарлықтай байқалады. Әлеуметтік желілер ұсынатын өзара әрекеттестіктің жаңа формаларына байланысты отбасы институты өзгерістерге ұшырауда. Отбасыда жанұя мүшелері арасындағы қарым-қатынас пен өзара әрекеттесу тәсілдерінің өзгеруі сезіледі. Бір жағынан, әлеуметтік медиа алыс қашықтықтағы жақындармен байланыста болуға мүмкіндік береді, екінші жағынан, олар виртуалды өзара әрекеттесуге шамадан тыс тәуелділікке байланысты қақтығыстар мен түсініспеушіліктерге ықпал етеді. Білім беру үдерісіне цифрлық технологияларды енгізу арқылы жаңа шындыққа бейімделуде, бұл оқыту әдістерін де, оқытуға деген көзқарасты да өзгертеді. Әлеуметтік медиа білім беру мүмкіндіктерін арттыратын және икемді әрі жекелендірілген оқытуға ықпал ететін білім мен ресурстармен алмасу платформаларын ұсынады.
Әлеуметтік желілер жұмыс пен кәсіби қызметке де әсер етеді. Фриланс және қашықтан жұмыс істеу сияқты жұмыспен қамтудың жаңа нысандарының пайда болуы көбінесе цифрлық технологиялар мен кәсіби өзара әрекеттесу платформаларының дамуына байланысты. Әлеуметтік медиа кәсіби өсу, желі құру және жеке брендинг үшін мүмкіндіктер береді. Сонымен қатар, олар жұмыс стрессінің артуына және жұмыс пен жеке уақыт арасындағы шекаралардың анық емес болуына ықпал етуі мүмкін.
Әлеуметтану тұрғысынан алғанда, әлеуметтік желілердің құндылықтар мен институттарға әсері екі жақты екенін атап өткен жөн. Әлеуметтік желілер инновациялық идеялар мен құндылықтардың таралуына, бұл өз кезегінде өзгерістер мен әлеуметтік бейімделуге әкеледі. Алайда олар әлеуметтік теңсіздікті арттырып, жалған ақпараттың таралуына ықпал етуі мүмкін. Әлеуметтік желілердің әлеуметтік құндылықтар мен институттарға әсері екіұшты және оң әрі теріс аспектілерді ескере отырып, жан-жақты талдауды қажет етеді.
Әлеуметтік медиа жеке және қоғамдық құндылықтарға да өзгерістер енгізгенін анық байқаймыз. Ең көрнекті әсерлердің бірі – жеке құпиялылықты қабылдаудағы өзгеріс. Бұрын адамдар жеке ақпаратты құпия ұстауға бейім болған, ал бүгінде көптеген адамдар өз өмірінің егжей-тегжейлерімен белсенді түрде бөліседі, бұл құпиялылық туралы жаңа түсінікке әкеледі. Құндылықтардың өзгеруі адамдар арасындағы қарым-қатынасқа да әсер етеді: әлеуметтік медианың белсенді қатысуы көбінесе әлеуметтік белсенділік пен сәттіліктің көрсеткіші ретінде қарастырылады, бұл өз кезегінде жетістіктер мен қанағаттану туралы жаңа стандартты түсініктер енгізеді.
Жаңа идеологиялар мен дүниетанымдардың қалыптасуы/таралу тенденциялары әлеуметтік желімен де байланысты. Пайдаланушылар өз идеяларын оңай құрып тарата алады, нәтижесінде жаңа әлеуметтік қозғалыстар мен топтар пайда болады. Бұл адам құқықтарын ілгерілету және экологиялық сана сияқты оң өзгерістерге ықпал етуі мүмкін, бірақ экстремистік және радикалды идеологиялардың таралу қаупі де бар.
Қорытындылай келе, әлеуметтік медианың құндылықтар мен институттарға әсері күрделі және көп қырлы процесс болып табылады. Әлеуметтік желілер әлеуметтік нормалар мен дәстүрлі институттардың өзгеруіне және әлеуметтік ұйымның жаңа формаларының қалыптасуына ықпал ететін қуатты құралға айналуда. Бұл өзгерістерді тиімді басқару үшін цифрлық технологияларды әлеуметтік контексте қолданудың теңдестірілген тәсілін қамтамасыз ете отырып, оң және теріс салдарды ескеру қажет.
А.Өмірбек,
Түркістан облысы дін істер басқармасы «Дін мәселелерін зерттеу орталығы» КММ социолог маман
