Тіл – ұлттың мəдениетін, дүниетанымын, тарихын, дəстүрін сақтап, ұрпақтан ұрпаққа жеткізетін негізгі құралдардың бірі. Əр ұлттың тілі – оның рухани байлығы, ерекшелігі. Тіл мəдениеті – бұл тілдің грамматикалық, фонетикалық, стилистикалық ережелеріне сай сөйлеу жəне жазу шеберлігі. Тіл мəдениеті ұлт мəдениетінің маңызды бөлігі болып табылады. Тіл мəдениеті арқылы ел мəдениеті көрініс табады. Тіл мəдениеті қоғамдағы адамдардың бір-бірімен түсінісуін қамтамасыз етеді. Тілдің дұрыс қолданылуы, оның əсемдігі мен байлығы елдің жалпы мəдени деңгейінің көрсеткіші болып табылады.
Тіл мəдениеті:
- Коммуникацияның сапасын арттырады: Тіл мəдениеті жоғары деңгейде болса, адамдар арасындағы түсіністік, қарым-қатынас оңай əрі тиімді жүзеге асады.
- Ұлттық бірегейлікті сақтайды: Ұлттық тілдің мəдениетінің сақталуы – елдің бірегейлігі мен өзіндік ерекшелігін сақтаудың негізгі факторы. Ұлттың тілі мен мəдениеті оның тарихын, дəстүрін сақтай отырып, жаңа ұрпаққа жеткізеді.
- Білім мен ғылымның дамуына ықпал етеді: Тіл мəдениеті білім мен ғылым саласындағы терминологияны дұрыс қолдануға, ғылыми еңбектердің сапасын арттыруға көмектеседі.
Тіл мəдениетінің ел мəдениетіне əсері
Тіл мəдениеті ел мəдениетінің маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. Ел мəдениеті тіл арқылы көрініс табады, дамиды жəне сақталады. Тіл мəдениетінің ел мəдениетіне əсері:
- Əдебиет жəне өнер: Ұлттық əдебиет пен өнер тілдің байлығын, əсемдігін көрсетеді. Тіл мəдениеті жоғары деңгейде болғанда, əдеби шығармалар мен өнер туындылары да сапалы жəне мəнді болады.
- Дəстүрлер мен салт-дəстүрлер: Тіл арқылы ұлттың дəстүрлері, əдет-ғұрыптары ұрпақтан-ұрпаққа жеткізіледі. Мысалы, қазақ халқының ауыз əдебиеті, мақал- мəтелдері, əн-жырлары тіл мəдениеті арқылы сақталып келеді.
- Туризм жəне халықаралық қатынастар: Елдің тіл мəдениеті жоғары деңгейде болса, ол елдің туристік тартымдылығын арттырады. Шетелдік қонақтар үшін тілдің əсемдігі, байлығы мен мəдениетінің жоғары деңгейде болуы елге деген қызығушылықты арттырады.
Тіл мəдениеті – ел мəдениетінің маңызды бөлігі, оның айнасы. Ұлттың тілі оның рухани байлығын, ерекшелігін көрсететін негізгі құрал. Тіл мəдениеті арқылы ел мəдениеті көрініс табады, дамиды жəне сақталады. Сондықтан əрбір ұлт өзінің тіл мəдениетін жоғары деңгейде ұстауы, оны сақтауы жəне дамытуы қажет. Тіл мəдениеті арқылы ел мəдениетін дəріптеп, оны əлемге таныту – əрбір азаматтың міндеті.
Тіл мəдениетін дамыту жолдары
Тіл мəдениетін дамыту үшін бірнеше бағытта жұмыс жүргізу қажет. Олар:
- Білім беру жүйесінде тіл мəдениетін үйрету: Мектептер мен жоғарғы оқу орындарында тіл мəдениеті пəнін енгізу, оқушыларға тілдің дұрыс қолданылуын, оның ережелерін үйрету маңызды. Тіл мəдениетін оқыту арқылы жас ұрпаққа дұрыс сөйлеу жəне жазу дағдыларын қалыптастыруға болады.
- Əдебиет пен өнерді насихаттау: Ұлттық əдебиет пен өнерді насихаттау арқылы тіл мəдениетін дамытуға болады. Жазушылар, ақындар, суретшілер, музыканттар өз шығармаларында тілдің байлығын, əсемдігін көрсетіп, халыққа жеткізуі тиіс.
- Мəдени шаралар ұйымдастыру: Тіл мəдениетін насихаттау мақсатында түрлі мəдени шаралар, конкурстар, көрмелер, фестивальдер ұйымдастыру қажет. Мұндай шаралар халықтың тілге деген қызығушылығын арттырып, оны дамытуға үлес қосады.
- БАҚ жəне жаңа медиа құралдарын пайдалану: Бұқаралық ақпарат құралдары мен жаңа медиа құралдары арқылы тіл мəдениетін насихаттау маңызды. Радио, телеарна, интернет арқылы тілдің дұрыс қолданылуын, оның байлығын көрсетуге болады.
- Отбасылық тəрбие: Тіл мəдениетін дамытуда отбасылық тəрбие де маңызды рөл атқарады. Ата-аналар өз балаларына тілдің дұрыс қолданылуын үйретіп, тіл мəдениетін сақтауға баулуы тиіс.
Тіл мəдениетінің қазіргі жағдайы
Қазіргі кезде тіл мəдениеті көптеген елдерде өзекті мəселелердің бірі болып отыр. Жаһандану процесі, шет тілдердің ықпалы, интернеттің дамуы тіл мəдениетіне əсер етуде. Сондықтан, тіл мəдениетін сақтап, оны дамыту үшін мемлекет тарапынан, қоғам тарапынан үлкен жұмыстар атқарылуы қажет.
- Қазақ тілінің мəртебесі: Қазақ тілі – мемлекеттік тіл. Оның мəртебесін көтеру, қолдану аясын кеңейту мақсатында мемлекеттік деңгейде көптеген шаралар жүзеге асырылуда. Дегенмен, қазақ тілінің қоғамдағы рөлі мен қолдану деңгейін арттыру үшін əлі де жұмыстар жүргізу қажет.
- Шет тілдердің ықпалы: Шет тілдердің, əсіресе, ағылшын тілінің ықпалы күшейіп келеді. Бұл жағдай кейбір қазақ сөздерінің шет тілдік сөздермен алмастырылуына, тілдің байлығы мен əсемдігінің жоғалуына əкелуі мүмкін. Сондықтан, ұлттық тілдің мəдениетін сақтау, оны дамыту маңызды.
- Интернет жəне əлеуметтік желілер: Интернет пен əлеуметтік желілерде тіл мəдениетінің сақталмауы, грамматикалық қателіктердің көптеп кездесуі байқалады. Бұл мəселелерді шешу үшін интернетте, əлеуметтік желілерде тіл мəдениетін насихаттау жұмыстарын күшейту қажет.
Тіл мəдениеті – ұлттың рухани байлығы, оның мəдениетінің айнасы. Тіл мəдениетін сақтау, дамыту – əрбір азаматтың, əрбір отбасының, əрбір ұйымның міндеті. Тіл мəдениеті арқылы ел мəдениетін дəріптеп, оны əлемге таныту – біздің ортақ мақсатымыз. Тіл мəдениеті жоғары деңгейде болған елдің болашағы жарқын, ұрпағы білімді, мəдениеті жоғары болады. Сондықтан, тіл мəдениетіне үлкен мəн беріп, оны дамытуға бар күш-жігерімізді салайық.
Дилафруз Абдужапарова,
Сауран аудандық тілдерді оқыту орталығының ағылшын тілі оқытушысы
