Бүгінгі таңда еліміздің басымдықтарының бірі салауатты өмір салтын насихаттау және дені сау балаларды тәрбиелеу болып табылады. Сондықтан дене шынықтырумен қамтамасыз ету өте маңызды. Біздің елімізде туу деңгейі мен өмір сүру ұзақтығы төмен, ал балалардың денсаулығының күрт
нашарлауы барлық ата-аналардың жиі кездесетін мәселесіне айналды. Мұндай алаңдатарлық жағдай балалар арасында үрдіске ие, сондықтан қазіргі уақытта дене шынықтыру бойынша жұмысты ұйымдастыру өзекті болып табылады.
Заманауи зерттеулер дене шынықтыру сабақтары өте маңызды және міндетті түрде мектеп бағдарламасына енгізілуі керек деп айтуға мүмкіндік береді. Бірақ бұл барлық оқушыларға ұнай бермейтіні белгілі, өйткені олар дене шынықтыру сабақтарының маңыздылығын түсінбейді. Физикалық
белсенділік балалардың психикалық жағдайын теңестіруге көмектеседі, сонымен қатар оларды басқа сабақтарда маңызды мәселелерді шешуге шақырады. Күнделікті өмірде кездесетін стресс пен мазасыздықты физикалық тұрғыдан дамыған жағдайда ғана жоюға болады,ал бұған дене шынықтыру сабақтары ықпал етеді.
Жалпы дене шынықтыру пәні психологиялық денсаулықты жақсартуға, әлеуметтік және
адамгершілік дамуға, когнитивті және академиялық жетістіктерді қолдауда маңызды рөл атқарады.
Әлбетте, бұл салалар оқушылардың жалпы әл-ауқаты үшін маңызды және физикалық белсенділіктің
кеңірек оқуға ықпал ететіні туралы дәлелдер көбейіп келеді. Бірақ дене шынықтырудың рөлі оқушылардың физикалық денсаулығын сақтау ғана емес, сонымен қатар оқушылардың басқа пәндер бойынша оқуын қолдау болып табылады. Мектептердегі дене тәрбиесінің пайдасы өте зор (әсіресі оқушылардың физикалық денсаулығын
жақсарту және оқу үлгерімін жақсартуда). Керісінше, жастар арасында физикалық белсенділіктің болмауы семіздік, жүрек-қан тамырлары аурулары, қант диабеті, жоғары қан қысымы және т.б. қаупін арттыратыны белгілі. Мектептерде дене тәрбиесін насихаттай отырып, мұғалімдер оқушыларға өмір бойы салауатты мінез-құлық үлгілерін қалыптастыруға және оқу үлгерімін арттыруға көмектесу арқылы
жетекші орын алады.
Дене шынықтыру мектептегі маңызды пән ретінде қандай міндеттерді жүзеге асырады?
1. Зейінді арттырады.
Мектепте дене шынықтыру сабақтарын өткізудің маңызды және негізгі себебі- бұл біздің әлеуетімізді арттыруға , сыныптарда және одан тыс жерлерде оқушылардың белсенділігін сақтауға қабілетті.
2. Тәні саудың жаны сау.
Фаст-фуд жемейтін бала бар ма? Фаст-фудты ұнатпайтын баланы табу өте қиын. Көптеген қажетсіз тағамдарды жеу оқушылардың денсаулығына кері әсерін тигізеді. Оқушылар өз тапсырмаларын дұрыс
орындай алуы үшін дұрыс тамақтану мен денсаулықты сақтау маңызды. Зиянды тамақ семіздікке және басқа созылмалы ауруларға әкелуі мүмкін. Сондықтан дене қимылын және ақыл-ойды бір уақытта
қолдануды қажет ететін спорт және басқа әрекеттер семіздік пен қан қысымының жоғарылау мүмкіндігін азайтады. Сонымен қатар, бұл балаларға жеткілікті қуат алуға көмектеседі. Бұл әрекеттер қаңқа мен дене
бұлшықеттерінің дамуында да маңызды рөл атқарады. Велосипед тебу, арқанға өрмелеу және итеру сияқты жаттығулар метаболизм мен адам денсаулығын керемет жақсарта алады. Баскетбол және футбол сияқты спорт түрлері және т. б. қандағы оттегін реттеуге
және жүрекке бүкіл денеде тиімді қан айдауды жеңілдетеді.
3. Ұйқының дұрыс болуына ықпал етеді.
Сыныпта жақсы оқу үшін әр балаға кем дегенде 7-8 сағат ұйқы қажет. Спортшылар болып табылатын оқушылар үнемі жаттығулар жасайды және физикалық төзімділікті дамытады, жаттығулардың соңында олар шаршайды, бірақ олар жақсы түнгі ұйқыға ие. Ұйқының дұрыс циклі
мидың жақсы жұмысына, жақсы көңіл-күйге және зейінді шоғырландыруға пайдалы.
Зерттеулер көрсеткендей, ұйқының болмауы стресс пен мазасыздықты арттырады. Шын мәнінде, жаттығу денеге өте қажет гликоген мен көмірсулардың өндірісін азайтуы мүмкін. Балалардан өз денесін пайдалануды талап ететін кез-келген физикалық белсенділік дененің шаршауына әкеледі. Бұл ұйқыға
деген құштарлықты автоматты түрде арттырады және осылайша тұрақты және дұрыс ұйқы циклін сақтайды.
4. Стресс пен мазасыздықты жеңілдетеді.
Мектеп өмірі барлығына өте ауыр болуы мүмкін. Ұзақ сабақтар, үй тапсырмалары және алдағы емтихандардағы стресс жалықтырып, сабақтардағы көңілсіздік деңгейін жоғарылатуы мүмкін. Мазасыздық сезіміне ұшырау өте оңай, өйткені адам балалық шақта сезімтал және көптеген ақыл-ой әрекеттерімен айналысады. Жинақталған шиеленісті жаттығу арқылы жоюға болады. Демек, жаттығу
стрессті жеңілдету үшін маңызды. Олар миға көбірек оттегі береді және балаларды сергек және босаңсытады. Бұл жағдайда балалар жақсы ойлайды және мейірімді болады.
5. Дененің икемділігін арттырады.
Мектептердегі дене тәрбиесінің басты артықшылықтарының бірі-бұл оқушылардың денесінің икемділігін дамытуға ықпал етеді. Бұл олардың жарақат алу ықтималдығын азайтады. Олардың денесі серпімді болады. Дене шынықтыру оларға физикалық және психикалық денсаулықты қалай теңестіруге
болатындығын үйретеді. Дене шынықтыру ми нейрондары арасындағы байланысты жақсартуға көмектеседі. Сау ми адам ағзасының барлық басқа бөліктері де жақсы жұмыс істейтінін білдіреді.
6. Уақытты тиімді жұмсауды үйретеді.
Спортпен айналысатын және оны қарапайым әрекеттерден гөрі көбірек айналысатын балалар өмірдегі барлық нәрсені қалай басқаруға болатындығын біледі. Олар басқа міндеттермен қатар оқуды тиімді басқаруды үйренеді. Бұл оларға уақытты басқаруды үйретеді, өйткені кез-келген спорт түріндегі
әр тапсырманың уақыты шектеулі және олар осы шектеулі уақытта жеңіске жету керек екенін біледі.
7. Әр оқушының бойындағы көшбасшылық дағдыларды дамытады. Жақында жүргізілген зерттеулерде қазіргі уақытта ең жақсы қызметкерлер болып табылатын
мамандар оқу кезінде физикалық белсенділіктің әртүрлі түрлерімен айналысқаны көрсетілген. Себебі,
көшбасшылық қасиеттерді қалыптастырумен қатар, олар осы саладағы көшбасшылықтың арқасында корпоративті өмір сүруді үйренеді. Дене шынықтыру сонымен қатар шешім қабылдау қабілетін дамытады. Осылайша, жалпы білім беруде дұрыс ұйымдастырылған «Дене шынықтыру» пәні
педагогикалық процесс үшін өте маңызды деген қорытынды жасауға болады. Жеке, топтарда немесе командаларда орындалатын арнайы таңдалған жаттығулар, ашық ойындар немесе доп тапсырмалары психофизиологиялық қабілеттерді дамытуға шексіз мүмкіндіктер жасайды. Бұл оқушылардың дамуына
жағымды әсер етеді.
Абдрасилов Қанатбек,
Түркістан қаласы, «Дарын» мектеп-интернатының денешынықтыру пәнінің мұғалімі
